परिवर्तित समुदाय

परिवर्तित समुदाय

निर्देशन तथा लेखन
गोकुल ध्वर्जे तामाङ

कार्यकारी निर्माता
सुशील मैनाली

सम्पादन
दीपा बस्नेत
सरुण तुलाधर

क्यामरा
विकुराम तजले
मोहन केसी

नेपाल बाताबरण पत्रकार समुह र रिड नेपाल प्रश्तुत गर्दछ


सोलुखुम्बु जिल्ला त्यसै पनि बिकट छ । सदरमुकाम सल्लेरी नजिकै भएपनि दोर्पु गाउँ पुग्नका कठिन छ । तर यहाँ सञ्चारको सबै सुबिधा उपलब्घ छ ।
योङस्टार टेलीभिजन यहाँको मुख्य आकर्षण हो । केबल मार्फत चल्ने यो टेलीभिजनले स्थानिय गतिबिधि देखाउँछ । यसको सञ्चालन र ब्यबस्थापन योङस्टार सामुदायिक पुस्तकालय तथा सुचना केन्द्रले गरिरहेको छ ।
बुद्धिनारायण श्रेष्ठ अध्यक्ष, योङस्टार सामुदायिक पुस्तकालय, सोलुखुम्वु
हामीले पर मन्थ ४० हजारको हाराहारीमा शुल्क उठाउछौ । पे च्यानल कटाएर मथल्ली हामीलाई १० देखि १२ हजारलाइबेरीलाई आम्दानी हुन्छ । यो केवुल चाही हाम्रो पहिला देखि नै शेयरबाट आफुले केवुल सञ्चालन गरेका थियौ । पछि यो लाइबेरी सञ्चालन भए पछि हामीले लाइबेरीलाई जिम्मा दियौ । जिम्मा दिइसकेपछि लाइबेरीले अत्याधुनिक फाइबर केबुल दोर्पु देखि फाप्लु सम्म हामीले डिस्ट्रिबुसन गरका छौ । यसले गर्दा पिक्चर क्वालिटी पनि बढ्यो । जस्ले गर्दा ३ सयको हाराहारीमा हाम्रो ग्राहक छ ।

केवलबाट टेलीभिजन हेरेबापत ग्राहकले मासिक १८० रुपैया तिनुपर्छ । शेर्पाको बाक्लो बस्ति भएको सल्लेरी आसपासका दर्शकको चाहना अनुसार नयाँ च्यानलको खोजी भैइरहेको छ ।

बिरकाजी राजभण्डारी प्राविधिक, योङस्टार टेलीभिजन, दोर्पु, सोलुखुम्वु
यो चाही हामीले भरर्खर ल्याएको छाता हो । तर सेकेन्डह्यन्ड छाता किनेर ल्याएको सर । यो चाही लासा भन्ने शेर्पा भाषाको च्यानल हामी यसबाट टिप्न लाउने बिचार गरिराछौ । यसबाट कान्पिुर टेलीभिजन, इमेज, अनि अहिले टिभी फिल्मी अको छ त्यही लाको अनि यता पटि चाही नेपाल टेलीभिजन योबाट लाको छ । नेपाल तराई र एभिन्युज यताबाट लाको ।
योङस्टार टेलीभिजन यहाँका लागि सुचना र मनोरञ्जनको माध्यम बनेको छ । टेलीमिजनले शिक्षा र बिकासका काममा धेरथोर सहयोग पु¥याएको छ । मानिसहहरुले अन्त भएका काम हेरेरै भएपनि थोरै ज्ञान लिएका छन् । यसबाट हुने आम्दानीकै कारण तीनबर्ष बनेको यो पुस्तकालय राम्रो चलिरहेको छ ।

रेखा श्रेष्ठ सल्लेरी – ७, दोर्पु, सोलुखुम्वु
४३.४८ यस्तो शोलु जस्तो ठाँउमा आएर पनि च्यानल हेर्न पाका छौ खुसी लाग्छ । एकदम आनन्द लाग्छ फोटो हेरेर हामी पनि यस्तै टिभीमा देख्न पाए कस्तो हुन्थ्यो भन्ने लाग्थ्यो । अहिले क्लबले नै टिभी राखेकोले केके कार्यक्रम गर्दा खेरी हाम्रो फोटो पनि देखिन्छ । म अस्ति नै दशैमा वयलकम कार्यक्रम गरेको थियो । क्लवमा देखिएको थिएँ । यसो शुभकामना देको । एकदमै खुसी लाग्छ नी आफ्नो मन नै झसङ्ग भको जस्तो त्यस्तो हुन्थ्यो हुन्छ नी ।
अम्बिका श्रेष्ठ सल्लेरी – ७, दोर्पु, सोलुखुम्वु
रमाइलो हुन्छनी देश सबै ठाउँ देख्न भोको को हो देख्न पाइन्छ । कस्तो कस्तो देख्न पाइन्छ । थरीथरीका मान्छेहरु । रमाइलो छ नी अहिले ।
शिक्षा फैलाउदै बिकासका काम गर्ने उदेश्यका साथ काम गरिरहेको ग्रामिण शिक्षा तथा बिकास रिड नेपालले देशका ४९ ठाँउमा सामुदायिक पुस्तकालय स्थपना गरको छ ।
यो चाही सोलुखुम्वुकै अर्को गाउँ जुनबेसी अनि यो पहिलो सामुदायिक पुस्तकालय । यस पुस्तकालयले पनि आफ्नो आम्दानीको स्रोत केवलसेवालाई नै बनाएको छ ।

चुङवा शेर्पा अध्यक्ष, जुनबेशी सामुदायिक पुस्तकालय, सोलुखुम्वु
केवुल हामीले सञ्चालन गररहेको छौ । कन्जुमर पनि भने जस्तो पाएको छैनौ । अहिले हाम िजम्मा १६ १७ घरले मात्र युज गररहेका छौ । र पाउनु पर्ने सेवा पनि पाइरहेका छैनौ । ९ वटा च्यानल भनेर ल्याको अहिले हाम्रोमा ४ वटा ५ वटा च्यानल मत्र चलिरहेको छ । अलिकति प्रोब्लोम भनेका पहिडी क्षेत्र भएकोले लाइटेनिङको प्रोब्लोम हुने रैछ । बर्षाको समयमा रिसिभर जल्ने रैछ ।

अर्को हिमाली जिल्ला मुस्ताङको टुकुचे गाउँ । यहाँको थाक पुस्तकालय निक्कै पुरानो पुस्तकालय हो । ठाँउ अनुसारको पुस्तकालका आम्दानीका स्रोत फरकफरक छन् । मुस्ताङको टुकुचेमा रहेको यो पुस्तकालयले भने समिल चलाइ रहेको छ । स्थानिय मानिसको आबश्यक्ता अनुसार काठको सामाग्री बनाएर पुस्तकालयले बार्षिक तीनलाख रुपैया कमाइरहेको छ ।

गोबिन्दप्रसाद श्रेष्ठ सचिव, थाक सामुदायिक पुस्तकालय ,टुकुचे, मुस्ताङ
अहिलेसम्म फनिर्चर उद्योगबाट नै यसको मुख्य आयस्रोतको रुप्मा लियौ र बिभिन्न कार्यक्रम सञ्चालन ग¥यौ । यहाँको सघसंस्थालाई १२ लाख सहयोग गरिसक्यौ । अब फर्निचर उद्योग सञ्चालन गरिरहदा अलिकति वाताबरण प्रभाव पर्ने देखेर गतबर्ष कर्यसमितीको मिटिङ बसेर फर्निचर उद्योगलाई अलिकति कम गर्ने योजना बनाएको छौ । अन्य आयस्रोत बढाउने जस्तै सेभ ड्रिङकिङ वाटर बिक्री कक्ष राखेको छौ । त्यस्तै इमेल इन्टरनेट सञ्चालन गर्ने टुरिस्ट एरिया भएकोले त्यहीबाट पनि केही आम्दानी गर्ने सोच बनाएका छौ ।

पुस्तकालयबाट आर्जन भएको ज्ञानकै आधारमा उनीहरु वतावरणप्रति सचेत बनका हुन् । वन माथिको चाप कम गर्ने विकल्प खोज्दै छन् । मुस्ताङ भरि नै राम्रो स्याउ फल्ने टुकुचेको शैक्षिक स्तर बढाउन थाक पुस्तकालयले निक्कै सहयोग गरेको छ ।

इन्द्रबहादुर तुलाचन अध्यक्ष, थाक सामुदायिक पुस्ताकालय, टुकुचे, मुस्ताङ
मुख्य चाही टुकुचेलाई चिनाउने शैक्षिक क्षेत्र र बागबानी हो । बागबानीमा ठोकेर भन्न सकिन्छ । स्याउ खेतीमा र शिक्षामा र बागबानी क्षेत्रमा टुकुचेलाई नेपालमै चिनाउने प्रयासमा छौ ।

पुस्तकालयको आम्दानीका स्रोत अरु पनि छन् । सार्बजानिक टेलीफोन, शुद्ध पिउने पानी र कम्प्युटर तालिमबाट पनि सानोतिनो सहयोग भैरहेको छ ।

सकुन्तला बुढाथोकी,थाक सामुदायिक पुस्तकालय, टुकुचे,मुस्ताङ
अहिले चाही मोवाइलको कारणले आउँदैन । कोही नभएको चाही आउँछ । सुबिधा जस्तै भयो नी अब मोबाइल नभएकोलाई बालाइ दिने गर्छौ ।
यसरी भएको आम्दानीलाई गाउँको बिकासको लागि पनि प्रयोग भएको छ । यो पुल बनेको झण्डै छ बर्ष भयो । त्यतिबेला पुस्तकालयले ८० हजार रुपैया खर्चेर यो पुल बनाएको थियो । त्यस भन्दा अगाडि चिवाङ र चोखोपानी गाउँ पुग्न कालीगण्डगीबाटै जान पथ्र्यो । त्यसरी तर्दा यो भेगका मानिसले निक्कै समस्या भोग्न बाध्य थिए । पुस्तकालयले यो पुल बनाएपछि निक्कै सजिलो भएको छ ।

त्यसो त यो पुस्तकालयले टुकुचेकै योगेन्द्र उच्च माध्यमिक बिद्यालयको होस्टेल बनाउनको लागि पनि सहयोग गरेको छ । अहिले सोही बिद्यालयमा बालबालिकाको बालकक्षा सञ्चालनको सम्पुर्ण खर्च पनि यही पुस्तकालयको आम्दानीले धानिरहेको छ ।

भिन्न भिन्न ठाँउको सामुदायिक पुस्तकालयले दिगो आम्दानीको स्रोत फरक फरक बनाएका छन् । यस्ता आम्दानीले पुस्तकालयलाई आत्मनिर्भर बनाउँछ । पुस्तकाललाई चाहिने कर्मचारीको तलव, नया पुस्तक किन्न लाग्ने खर्च र पत्रपत्रिका साथै अन्य पुस्तकालयको बिभिन्न कामका लागि यस्तो आम्दानीको प्रयोग हुन्छ ।

ग्रामिण शिक्षा तथा बिकास रिड नेपालले नपालभर बनाएका सबै पुस्तकालयको आफ्नै भवन छ अनि पुस्तकालयको जिम्मेवारी स्थानिय मानिसले लिएका छन् । स्थानिय स्तरको आबश्यक्ता र संभावना भएकोे कामलाई पुस्तकालयको आम्दानीको स्रोत बनाउँछ ।

मुस्ताङको सदरमुकाम पुथाङमा भने आमा समुहले पिठो र मसला पिध्नको लागि मिल चलाएका छन् । पर्यटकीय क्षेत्र भएकोले यो ठाँउमा शुद्ध पिउने पानी खोज्ने पर्यटक निक्कै हुन्छन् । त्यसैले उनीहरुले पानी शुद्ध बनाएर बिक्री गरिहेका छन् । पुथाङ सामुदायिक पुस्तकालयमा आम्दानी यिनै स्रोतहरुको बारेमा छलफल भैरहेको छ ।

महकुमारी शेरचन ः अध्यक्ष,पुथाङ सामुदायिक पुस्तकालय, पुथाङ, मुस्ताङ
बजेतका लागि कहाँबाट स्रोत जुटाउने हो हामी समुहबाट त्यो हामी छलफल गर्दा समग्र बजेट कति छुट्याउने भनौ ।

मेन सटर तलकोले हामीलाई साथ दिइ रहेको छ । प्लस चाही पानी मिनरलबाछर बेटर हेल्थ भनेर राम्रो सेवा दिइ रहेको छ । यो पेलानी पिसानीबाट पनि हामीलाई भैरहेको छ ।

यही आमा समुहले दुख गरेर यहाँ पुस्तकालय बनाएका हुन् । पुस्तकालय भवन बन्नु भन्दा अगाडि उनीहरुले निक्कै समस्या ब्यहोरेका थिए । आमा समुहको नियमित बैठक बस्ने ठाँउ समेत थिएन । यिनै आमाहरुको अठोट र रिड नेपालको सहयोग यहाँ पुस्तकालय बन्यो ।

सुशिला गौचन ः सदस्य पुथाङ सामुदायिक पुस्ताकालय तथा सुचना केन्द्र , पुथाङ, मुस्ताङ

मिलेर गर्नु पर्छ । एक्लैले त गरेर त केही हुदैन तर एक जनाको बिचार हुन्छ आफ्नो आइडिया निकाल्ने हो तर सर्पोट सबैले ग¥यो भने देखि त केही गा¥हो हुदैन । एउटा आर्थिक कुरा हुन्छ । आर्थिक सबैले सहयोग ग¥यो भने देखि केह िगा¥हो छैन । किन आइमाई छोरी भन्दैमा खुम्चिएर बस्नु पर्ने डराएर बस्नु पर्ने त छैन नी ।

पर्यटकीय क्षेत्रमा भएकोले यहाँका मानिसहरुको सम्पर्क देश बिदेशमा हुन्छ । पुस्तकालयको आम्दानीबाट बिभिन्न खालको सिप पनि सिकाइन्छ । पुथाङ सामुदायिक पुस्तकालयबाट कम्प्युटर तालिम लिएपछि अहिले यो भेगका धेरै महिलाहरु निर्धक्क कम्प्युटर चलाउन सक्ने भएका छन् । इन्टरनेटमा खबर आदन प्रदान गर्ने र आफूलाई चाहिएको चिज हेर्न सक्ने भएका छन् ।

रिना सुनुवार मार्फा ५, पुथाङ , मुस्ताङ
बाहिर पहिले चिठी पत्र आदान प्रदान गर्दा पनि हातैले लेख्नु पथ्र्यो । अहिले चाही कम्प्युटरबाट नै प्रिन्टआउट निकालेर कुनै संघसंस्थामा पठाउने गर्दा खेरी जसको प्रयोग भैरहेको छ । ३८.५६
३९.०० अरु चाही इन्टरनेटबाट ठाँउँठाउमा समाचार आदान प्रदान गर्ने साथीहरुसँग भेट्ने बिलहरु निकाल्न प¥यो भने पनि प्राय जसो साथीहरुले सिक्नु भएको साथीहरले आमा बाहेक कम्प्युटर भाको घरमा चाही कम्प्युटर भाको घरमा चाही कम्प्युटरबाटै बिलहरु निकाल्दा खेरी ।

पुस्तकालयको आम्दानीका लागि सुरु गरिएको काम बेलाबेलामा समय अनुसार फेर्न पर्ने अबस्था पनि आउँछ । पर्बत जिल्लाको फलेबास गाउँमा रहेको मोती सामुदायिक पुस्तकालयमा यस्तै भयो ।
एक बेला गाउँमा टेलीफोन थिएन । फोन गर्न सदरमुकाम कुस्मा धाउनुपथ्र्यो । त्यसैले सबैले मिलेर गाउँमा भिस्याट फोन राख्ने निर्णय गरे । यसबाट पुस्तकालयको आम्दानी राम्रै हुने देखियो तर फोन केही समय मात्रै चल्यो । गाउँमा मोबाइल फोन पुगे पछि भिस्याट फोन थन्किएको पनि धेरै बर्ष भैसक्यो । उनीहरुले फेरी अर्को उपाए निकाले । पसल राख्ने बनाए र भाडामा लगाए । एकचोटी ठप्प भएको पुस्तकालयमा फेरी आम्दानी हुन थाल्यो । पुस्तकालय चलाउन समस्या भएन ।

बिष्णु शर्मा लम्साल ः अपाध्यक्ष, मोती समुदायिक पुस्तकालय, खानीगाउँ, पर्बत
मासिक १० १५ हजार नेट प्रोफिट आउने स्थिती थियो । त्यो बेलामा हामीले रिडसँग अनुरोध ग¥यौ । उहाँको सहयोगमा हामीले भिएचएफ टेलीफोन जडान ग¥यौ । तर प्राबिधिक कुरा फोनले हामीलाई दुख दियो । फोन राम्रोसँग सञ्चालन हुन सकेन । त्यसको मर्मत सम्भारमा हामील्े धेरै लगानी गर्न प¥यो । एक डेढ बर्षको केही राम्रो संञ्चालन भयो । मलाई टोटल्ली मनि त थाहा भएन तर हामील्े एक लाख जति इनकम ग¥यौ होला ।
र पछि सबैको पकेटमा मोबाइल फोन हुन थाल्यो । हामीले कर्मचारी राखेर सञ्चालन गर्दा हाम्रो खर्च पनि नउठ्ने स्थिती आयो र बिस्तारै हामीले त्यो फोन बन्द ग¥यो । खच्चड खेद्ने केटाहरुसँग पनि मोबाइल छ घास काट्ने महिलासँग पनि मोवाइल छ । मलाई लाग्छ घरको दुई चार पाँच सदस्यसँग मोवाइल छ । त्यसैले हामीले भिएचएफ फोन सञ्चालन गरेर हाम्रो खर्च उठ्दैन ।

इन्द्र सापकोटा टेलीफोन सञ्चालक, मोती सामुदायिक पुस्तकालय, खानीगाउँ, पर्बत
यसमा कुस्माको टावर कनेक्सन नै नहुने । रेडियो सेट नै बिग्रिकोथ्यो । डायलटोन आउँदै नआउने । थन्क्याएको डेढ बर्ष भयो ।

पुस्तकालय समुदायलाई आँखा देखाउने र असल बाटोमा डोहोर्याउने माध्याम हो । यसले पछाडि पारिएको समुदायलाई विशेष ध्यान पुर्याउनु आवश्यक छ । नवलपरासीको अग्यौलीमा रहेको यो सामुदायिक पुस्तकालयले महिला शिक्षा दिने, स्कुल स्कुलमा पुस्तकालय बनाइदिने गरेको छ । यस्ता कामका लागि नियमित रुपमा केही न केही स्रोतको आवश्यकता पर्छ । स्रोत जुटाउने र समुदायको विकास सँगसँगै गर्ने उद्धेश्यले अग्यौली सामुदायिक पुस्तकालयले महिलाहरुको सक्रिय सहयोगमा बचत समूह मार्फत काम गरिरहेको छ ।

सिता पोखरेल अध्यक्ष, साहरा महिला बचत ऋण सहकारी, अग्यौली, नवलपरासी
यो लाइबेरी भनेको हरेक बर्ग हरेक लिङ्ग जात हरेक मानिसले भदौ आएर एउटा अध्ययन अलकति महिलाहरुको पहुँच महिलाहरुको पाठक संख्या एकदमै कम न्युनतम भको हुनाले महिलाहरु घरमै मात्र घुलमिल हुने बाहिर तिर ननिस्कने भएकोले लाइबेरीको पहुँचमा महिलाहरु पनि हुनपर्छ भन्ने मान्याता सुरु भयो । त्यसपछि कसरी लाइबेरीमा ल्याउने त सोच भए अनुरुप मासिक रुपमा महिलाको जमघट हुन्छ । मासिक बचत हुने त्यही आय आर्जनको माध्यम काम पनि गर्ने त्यही निहुँमा लाइबेरीमा बाटोको पनि बिकास हुन्छ भन्ने सोच बिकास भयो ।
अग्यौली सामुदायिक पुस्तकालय नवलपरासीको डण्डा बजारका लागि साँच्चिनै अगुवा बेनको छ । पुस्तकालयले आय आर्जनका लागि सडक छेउमा पसल राख्न मिल्ने सटर बनाएपछि अहिले यहाँका सबैजसो संघसंस्थाहरुले यसको सिको गरेका छन ।

प्रेमबहादुर बस्नेत अध्यक्ष अग्यौली सामुदायिक स्रोत पुस्तकालय, नवलपरासी
सालमा दिगो आर्थिक उपार्जनका लागि यो राजमार्ग सइडमा चाही १० वटा सटर निर्माण ग¥यौ । र यसबात चाही प्रत्येक महिना सात आठ हजार चाही आम्दानी हुन्छ । दिगो आम्दानीको स्रोत त्यही हो भने जस्तो फ्याक्स मेसिन छ त्यसतै गरेर सटर भैहाल्यो प्रोजेक्टरबाट पनि हामीले अल्पकालिन आम्दानी ल्याइ रहेका छौ ।
खगेस्वर बोहोरा ः अध्यक्ष सनलाइट बिकास केन्द्र, अग्यौली, नवलपरासी
हाम्रो यो लाइबेरी अग्यौली सामुदायिक स्रोत पुस्तकालयबाट पाठ सिकेको प्रेरणा पाएकै भनेकै त्यहीबाट पाएको ।
मेघ बस्नेत ः प्राध्यपक, जनता माध्यमिक बिद्यालय, शहिदनगर, अग्यौली, नवलपरासी
खास गरी यो क्षेत्रमा भएका संघसंस्था आर्थिक सङ्कटले निक्कै पिल्सि रहेको अबस्था हो । बिगतमा यो हाम्रो सामुदायिक स्रोत पुस्कालय छ । त्यसले एउटा प्लन तिएर आयो । जस जस अन्तरगत खास गरी आफ्नो भवनको अगाडि भएको जग्गा जुन छ त्यो जग्गामा उनीहरुलाई बाहलमा लगाउने आम्दानीको स्रोत अलिकति आर्थिक रुपबाट टेवा पुग्ने सोच ल्यायो । त्यो हामीलाई एक किसिमको उत्साह प्रदान ग¥यो । त्यसैले हामीले पनि केही समय पछि नै लगभग २४ वटा सटरहरु निर्माण ग¥यौ । जुन चाही अहिले हाम्रो स्कुलको आर्थिक स्रोतको मुल मेरुदण्ड हो ।

नियमित आम्दानीको स्रोत भए मात्र थालिएको कामले निरन्तरता पाउँछ । यसका लागि समय र ठाउँ अनुसार विभिन्न आय आर्जनका स्रोतहरुको खोजी गर्नु जरुरी छ । यसो गर्न सके पुस्तकालय र समाज दुवैको विकास हुन्छ ।

हिजोआज सामुदायिक पुस्तकालय बिद्यार्थी, कर्मचारी र स्थानिय मानिस सबैको ज्ञान आर्जन गर्ने साझा थलो भएको छ

अर्जन बस्नेत ः मेजर, नयाँ रणभिम गुल्म, सल्लेरी, सोलुखुम्वु
यो लाइबेरी रेगुलरली जस्तै आउँछु यो ठाँउमा । यो ठाँउँ सानो छ । यहाँ कहाँ जने के गर्ने टाइम बिताउन सजिलो । यहाँ बिभिन्न कितावहरु भेटियो । लिटेरचर समन्धि किताव पनि पाइयो । इन्फरमेसन दिने टाइपको पनि पाइयो । रिसर्च टाइपको फ्याक्ट किताव पनि भेटाएँ ।

मञ्जु शर्मा ः खानीगाउँ ७, फलेबास, पर्बत
ब्याकरण छ बिभिन्न साहित्यकारको जीवनी छ त्यो पाठमै सम्मेलित भाको कुराहरु । बिद्यार्थीले कक्षामा अथवा आफुले पढ्न लेखनको कोर्षमात्र नभएर बाहिरी कुराहरु प्नि उसले बुझ्न सक्यो भने पछाडि उनलाई सजिलो हुन्छ । उसले कितावको किरो नभएकन बाहिर बाहिरको जानकारी राख्न पर्छ जस्तो लाग्छ ।

पुस्तकालय ज्ञान आर्जन र स्थानीय संस्कृति बचाउने एउटा माध्याम त हो नै यसले समाजमा आउने सानातिना अप्ठ्याराहरुलाई पनि सम्बोधन गर्न सक्नुपर्छ । स्थानीय वासिन्दाको यही चाहना र अप्ठ्यारोलाई मध्यनजर गर्दै चितवन बछ्यौलीको झुवानी सामुदायिक स्रोत पुस्तकालयले एम्वुलेन्स सेवा सञ्चालन गरेको छ । अहिले सम्म १४ हजार भन्दा पनि बढि बिरामीले यसको सेवा पाइसकेका छन ।

तिलकराम श्रेष्ठ ः ड्राइभर, झुवानी सामुदायिक स्रोत पुस्तकालय, चितवन
पश्चिमको बिरामी बाटोमा एक्सिडेन्ट भएछ मैले लिएर आइदिएको थिए । उनको आफ्नो रिलेसनको मान्छे हाम्रो गाउँमा रहेछन् । ठीक भएर गाउँमा फेरी फर्केर आउँदा तंपाई नभएको भए मर्थेकि भनेर कुरा गर्थे । जे होस संस्थाले सहयोग गरपनि मलाई धन्यबाद दिनुको साथै संस्थालाई धन्यबाद दिनु भो ।

यि सबै काम गर्न समुदायको एकमत चाहिन्छ । यसका लागि समय समयमा सबैको चाहना बुझ्नु आवश्यक छ । यहाँ त्यस्तै छलफल भइरहेको छ । छलफलमा सहभागी सबैले मनमा लागेका कुरा भन्न पाउँछन् । छलफलकै आधारमा अर्को बर्ष केके काम कति खर्चमा गर्ने र स्रोत कसरी जुटाउने भन्ने तय गरिन्छ । अनि अघिल्लो बर्ष भएका कामको लोखाजोखा हुन्छ । यो तरिका नेपाल भर भएका सबै सामुदायिक पुस्तकालयमा हुन्छ ।

केशव आचार्य अध्यक्ष,झुवानी सामुदायिक स्रोत पुस्तकालय ,चितवन
पुस्तकालय संञ्चालका गि दिगो बिकास र आय को लागि एम्वुलेन्स सेवालई सुरु गरेको छौ । एम्वुलेन्स सेवा सञ्चानलमा छ तर सेवाको आम्दानीबाटै पुस्तकालय रन हुन्छ भन्ने हिसावले हामलिे सुरुवात गरका हौ । तर पुस्तकालयमा महिले जस्तो राम्रो आम्दानी भएको थियो पुस्तकालयको । न्युनतम १४ हजार देखि एक महिनामा ५४ हजारसम्म गरेका थियो अहिले त्यस्तो अबस्था अहिले एम्वुलेन्स पनि पुरानो हुदै गयो । सस्टेनेवलको हिसाबले चल्न त चलिरहेको छ अलि पहिलेको जुन अबस्था आम्दानी स्रोतहरु थियो त्यो आम्दानीको स्रोत त छैन फेरी पनि अर्को एम्वुलेन्स हामीले ल्याउनु पर्ने अबस्था छ । सामाजिक सेवाको हिसाबले पनि एम्वुलेन्स एकदम प्रभावकारी भाको छ ।

तिलकराम श्रेष्ठले झुवानी वरपर एम्बुलेन्स कुदाएको १० बर्ष हुन लाग्यो । यो अवधिमा उनले धेरै तितामिठा घटना बेहोरेका छन । बन्द हडतालमा धेरैको ज्यान बचाएका छन । अनि १४ जना भन्दा बढीलाई एम्बुलेन्समै जन्म दिएको सम्झना उनीसँग छ । राजन अर्याल तिनै नानीहरु मध्ये एकका बाबु हुन ।

राजन अर्याल बछ्यौली ९, चितवन
त्यो २०६३ सालको दशैको असोजको टिकाको दिन थियो । दशैको टिकाको दिन हामी टिका लागउने यताउता अब भनौ न इष्टमित्र आउने जाने क्रम चलिरहेको थियो । अनि मेरो मिसेसलाई चाही एक्कासी भाको बेथा लागे जस्तो भयो । अनि एम्वुलेन्स त नजिक छ हाम्रो त यहाँबाट त्यही एम्वुलेन्स बोलाएँ । एम्वुलेन्स बोलाएँ अनि त्यो उनलाई प्रसव पिडाले एकदम च्यापि रहेको रहेछ हुदाँहुदा भरतपुर हस्पिटल टिकौली जंगल काट्दा काट्दै बाबु त भनौ न पुरा उ भैसकेछ । भरतपुरको गेटमा पुग्दा त एम्वुलेन्स भित्रै जन्मि हाल्यो ।
तेरो छोरो त एम्वुलेन्समा जन्मेको तंलाई त एम्वुलेन्सको खर्च पनि लाग्दैन होला छोरो बिरामी हुँदा भन्नु हुन्छ कहिले कही ।

झुवानीको यो एम्बुलेन्सले बार्षिक २ लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी गर्छ । पुस्तालयले यसरी गरेको आम्दानी यहाँका मानिसहरुको शिक्षाको स्तर बढाउन सहयोगी भएको छ । यो पुस्तकालयले स्थानिय महिलाको साक्षरता बढाउन प्रौढ कक्षा सञ्चालन गरिरहेको छ ।

अधिकांश मानिसहरु खेतिपाती र पशुपालनमा संलग्न हुने हुँदा पुस्तकालयले बेला बेलामा उनीहरुका लागि आवश्यक तालिम पनि संचालन गर्छ । तालिम लिएकाहरु मध्ये धेरै आफ्नै व्यवसायमा लागेका छन ।

सोमलाल चौधरी ः बछ्यौली ९,झुवानी, चितवन
बेरोजागरी बस्नु भन्दा त्यही भएको परालबाट बाली लगाएको परलबाट अलिअलि यसो आफ्नो श्रमलाई खेर नजावस भनेर त्यो श्रम सञ्चय गरेका मात्रै हो ।

महको बजार चाही त्यस्तो गा¥हो छैन । मैल मात्र अनुसार त्यति पु¥याउन सकेको पनि छैन । फेरी आशा भने पुस्लकालयबाट ऋण पनि लिएको थिएँ ।

गाउँ गाउँमा शिक्षा दिने काममा सामुदायिक पुस्तकालय अझै अगि बढीरहेको छ । अहिले उनीहरु स्थानीय स्तरमा रेडियो संचालन गरि आय आर्जनका साथै शिक्षा दिनसक्ने भएका छन ।
स्याङजाको सदरमुकाम पुतलीबजार नजिकै बस्ने चित्रकुमारी गायक हिजोआज निक्कै खुसी छिन् । उनको यो खुशी टोल छिमेकका कुरा बजाउने सामुदायिक रेडियोको स्थापना पछि आएको हो । सँधै पोखराबाट बज्ने रेडियो सुन्नुपर्ने बाध्यता अब चित्रकुमारी र यो ठाउँका अन्यलाई रहेन । अब उनीहरु आफ्ना कुरा आफैं रेडियोमा भन्न सक्ने भएका छन । अहिले यो रेडियो करिब तीन लाख मानिसले सजिलै सुन्न सक्छन् ।

चित्रकुमारी गायक ः लामाके ९, स्याङ्जा
सुन्न मन लाग्छ नी आफ्नो गाउँ ठाँउको सुन्न मन लाग्छ नी । बढी बढी चल्दिए हुन्थ्यो । जस्तो लाग्छ नी आफ्नो गाउँ ठाँउमा बाबुहरु भएसी राम्रोराम्रो गर्ने त हो नी ।

मखमली श्रेष्ठ ः पुतलीबजार नगरपालीका ५, स्याङजा
ताजा ताजा खबर सुन्न पाछौ । नयाँ नयाँ गीत सुन्न पाछौ । एफएममा फोनहरुबाट उहाँहरु सँग बोल्न पाइन्छ । बिहानबिहान शुभकामना जन्म दिनको दिन पाइन्छ ।

एफएम ८९.६ मेगाहर्ज व्याण्डमा बज्ने रेडियो स्याङ्जाको संचालन भने लक्ष्मी स्मृति सामुदायिक पुस्तकालय गरेको हो । रेडियोमा मनोरञ्जनात्मक कार्यक्रमका साथै स्थानीय बिषयलाई समेटेर बनाएका कार्यक्र बज्ने गरेका छन । पुस्तकालयले रेडियो सञ्चालन गर्ने भन्दा धेरैले पत्याएका थिएनन् । तर समुदायको साथ र सहयोग पाएपछि अहिले रडियोमा आफ्नै कुरा सुन्न पाइएको छ । अनि रेडियोबाट आउने दुइचार पैसाले पुस्तकालयलाई चाहिने खर्च धानेको छ ।

हेमराज अर्याल ः उपाध्यक्ष, लक्ष्मी स्मृति सामुदायिक पुस्तकालय, पुतलीबजार, स्याङजा
बास्तवमा पुस्तकालय सञ्चालन गर्ने साथी होइन । सामुदायिक पुस्तकालय चलाउने भनेको निक्कै समस्याको कुरा हो । यसलाई आर्थिक समस्या ठूलो समस्या पर्छ । यसलाई अर्थिकको ठूलो कुरा हुन्छ । आर्थिकको लागि हामीलाई रिडबाट थुप्रो रुपमा भवन लगाएत पुस्तकहरु समेत पायौ ।
त्यस बेला हामीलाई कहाली लाग्दो स्थिती थियो । हुनेकि होइन मानिसले बिस्वास गर्थेनन् । यत्रो ५०औ लाख लाग्ने रेडियो, पुस्कालय कसरी चलाउँछ भन्ने मान्छेमा बिस्वास पनि थिएन । हामीले हरेस खाएनौ ।
रमेश ढकाल ः स्टेशनम्यानेजर, सामुदायिक रेडियो स्याङजा एफएम, पुतलीबजार, स्याङजा
सुरुमा त स्थापना गर्न नै यति गा¥हो भयो कि यहाँको सहयोग प्रत्यक्ष रुपमा प्राप्तहुने केही देखिएन । हामीलाई जुन संस्थाले सहयोग गरिरह्यो रिड नेपाल उसकै खास गरी बिउ पुजी हामीले प्राप्त ग¥यौ । उसले धेरै ठूलो सर्पोट गरेको छ । स्थापनामा अर्को महत्वपूर्ण अंग जिल्ला बिकास समिती स्याङ्जा स्थित पुतलीबजार नगरपालिका तगाएत स्थानिय निकायको पनि त्यतिकै सहयोग गर्दा र समुदायको एकदमै उत्साहित सहयोगले गर्दा यो स्थापना हुन सफल भयो ।

हामीकहाँ पुरानो उखानै छ, बत्तिमुनी अँध्यारो । त्यस्तै छ, राजधानी शहर काठमाडौं वरिपरिको गाउँ पनि । काठमाडौबाट मोटरमा २ घण्टामा पुगिन्छ, नुवाकोटको कुमरी गाउँ । यहाँको अध्यारोलाई चिर्न ग्रामीण शिक्षा तथा विकास, रिड नेपालको सहयोगमा जनजागरण सामुदायिक पुस्तकालय स्थापना भयो । यो गाउँमा अलि अलि भएको आम्दानी जम्मा पार्नु पर्यो भने यहाँका मानिसहरुले पैसा जम्मा पार्न काठमाडौं आउँदा एक दिन बित्थ्यो । त्यसैले पुस्तकालयले यस्तो पैसा गाउँमै राख्ने योजना बनायो । अन्यत्र बचत समूह संचालन गरिसकेको अनुभवका आधारमा यहाँ सहकारी खोल्ने निधो भयो । सहकारी बनेपछि अब उनीहरुले दिन माया मारेर काठमाडौ पुग्नु पर्दैन ।

सहकारीको उद्घाटनका लागि काठमाडौबाट उर्जा मन्त्रि र ग्रामिण शिक्षा र बिकास रिड नेपालको टोली अहिले यहाँ आइपुगेको छ ।

प्रकाश शरण महत ः उर्जा मन्त्रि
तंपाईको छोराछोरी बालबालिका निर्धक्क जो स्कुल पढ्ने पुस्तक जो सेलेबस भन्छ जुन चाही मात्र पढेर पुग्दैन । अरु ज्ञान पनि चहिन्छ । त्यसको लागि थप पुस्तक पुस्तकालयमा पढ्न जानु पर्ने हुन्छ । त्यसको लागि केटाकेटी देखि नै हाम्रो बालबालिकाहरुल्े बानी बसाल्नु पर्छ । अहिले यो सहकारिताको अबधारणा त्यसै गरी समुदायमा आधारित बिकासको अबधारण उपाभोक्ता समुहको अबधारणा आइ राख्या आइराख्या छ । यस्ता उपभोक्ता समुह र सहकारीमा महिलोको नेतृत्व भयो भने स्रोत र साधनाको सदु्पयोग ज्यादा हुन्छ । हामीले देखिसक्यौ ।

सञ्जना श्रेष्ठ ः निर्देशक, ग्रामिण शिक्षा तथा विकास रिड, नेपाल
सामुदायिक पुस्तकालयहरुले बिभिन्न ठाँउमा चाही शैक्षिक अर्थिक सामुदायिक बिकासको क्षेत्रमा ठूलो योगदान पु¥याएको तथ्याङ्कहले देखाएको छ । अर्को एकदम फरक पाटो के भने रिडले सहयोग गरेका सामुदायिक पुस्तकालयको सबैको दिगो आयआर्जनको स्रोत हुन्छ । जस्तै जागरण कृषि सहकारी संस्था खोलेका छौ । यसवाट भएको आयबाट चाहि हामी पुस्तकालय सञ्चालन गर्छौ ।

पुस्तकले ज्ञान बढाउँछ । तर पुस्तक राख्ने पुस्तकालय सँधैभरि संचालन गर्न आम्दानी चाहिन्छ । पुस्तकालय मात्रै होइन जे काम गर्न पनि आर्थिक स्रोतको जरुरत पर्छ । त्यसैले गाउँमै पैसा संकलन गर्दै रोजगारी बढाउने अनि स्थानीय मानिसको शिक्षा र विकासमा सहयोग पुर्याउने यो काम निकै राम्रो छ ।

बासुदेव ढुङ्गाना ः अध्यक्ष नेपाल सामुदायिक पुस्तकालय संघ, काठमाडौ
जबसम्म पुस्तकालयको सेवा सुबिधा समाजमा प्रभाबकारी रही रहन्छन् त्यो बेलासम्म तवसम्म यो सस्टेन्ट गर्छ । मानसिक हिसावमा सस्टेन हुन प¥यो ।